Đại Việt sử ký toàn thư là bộ quốc sử chính thức của Việt Nam, được biên soạn trong nhiều giai đoạn, bắt đầu từ thời Trần và hoàn thiện dưới thời Lê sơ. Bộ sử này là một trong những tác phẩm lịch sử lớn và có giá trị nhất của Việt Nam, ghi chép lại một cách hệ thống và đầy đủ lịch sử của dân tộc từ thời cổ đại cho đến thời kỳ Lê sơ.
1. Quá trình biên soạn
- Thời Trần: Bộ sử đầu tiên có tên “Đại Việt sử ký” do Lê Văn Hưu biên soạn vào năm 1272 dưới triều Trần Thánh Tông. Lê Văn Hưu được coi là người mở đầu cho việc viết sử bằng chữ Hán ở Việt Nam. Bộ sử này bao gồm 30 quyển, ghi chép lịch sử từ thời Hùng Vương đến khi Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh vào năm 1225.
- Thời Hồ và Lê sơ: Dưới triều Hồ và Lê sơ, bộ sử tiếp tục được bổ sung và sửa chữa. Đặc biệt, dưới thời Lê Thánh Tông (thế kỷ 15), bộ sử được Ngô Sĩ Liên cùng các sử quan khác biên soạn lại, dựa trên nền tảng của “Đại Việt sử ký” của Lê Văn Hưu và các bộ sử khác như “Đại Việt sử ký tục biên” do Phan Phu Tiên biên soạn.
- Thời Lê Thánh Tông: Bộ sử được biên soạn lại dưới tên gọi “Đại Việt sử ký toàn thư” (năm 1479). Ngô Sĩ Liên là người đứng đầu trong việc biên soạn bộ sử này. Ông bổ sung thêm nhiều tư liệu và sự kiện mới, đặc biệt là phần lịch sử của nhà Hồ và nhà Hậu Lê, cùng với nhiều bình luận mang tính triết lý và đạo đức.
2. Nội dung của Đại Việt sử ký toàn thư
Đại Việt sử ký toàn thư được chia thành ba phần chính, với tổng cộng 15 quyển, ghi chép lịch sử Việt Nam qua nhiều thời kỳ:
- Thượng cổ kỷ (5 quyển): Ghi lại lịch sử Việt Nam từ thời Hồng Bàng (Hùng Vương) đến thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất. Phần này bao gồm truyền thuyết và những câu chuyện về thời kỳ lập quốc, trong đó có nhiều yếu tố huyền thoại và truyền thuyết như Lạc Long Quân và Âu Cơ.
- Bắc thuộc kỷ (3 quyển): Ghi chép lại lịch sử thời kỳ Việt Nam bị đô hộ bởi các triều đại Trung Quốc, từ nhà Triệu, Đông Hán, Đông Ngô, Tấn, Tùy, Đường. Phần này nhấn mạnh những cuộc khởi nghĩa của người Việt chống lại ách đô hộ như cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Lý Bí, Triệu Quang Phục, Mai Thúc Loan, Phùng Hưng.
- Bản kỷ (7 quyển): Bắt đầu từ thời Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán và giành lại độc lập cho Việt Nam năm 938, cho đến triều đại nhà Lê sơ. Đây là phần dài nhất và chi tiết nhất của bộ sử, ghi chép lại lịch sử từ thời nhà Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hồ, đến Lê sơ. Các sự kiện lớn như trận Bạch Đằng, cuộc kháng chiến chống quân Nguyên-Mông, và sự thành lập nhà Lê được mô tả chi tiết.
3. Phong cách và quan điểm biên soạn
- Ngô Sĩ Liên và các sử thần thời Lê sơ đã không chỉ ghi chép lại các sự kiện lịch sử mà còn đưa ra những bình luận, nhận xét về các vấn đề chính trị, đạo đức, và nhân cách của các nhân vật lịch sử. Ngô Sĩ Liên đã đưa vào bộ sử nhiều nhận định cá nhân, thể hiện sự kính trọng đối với các vua chúa có công lớn và phê phán nghiêm khắc đối với những kẻ phản nghịch, hôn quân vô đạo.
- Quan điểm biên soạn của Ngô Sĩ Liên chịu ảnh hưởng từ Nho giáo, nên bộ sử này cũng phản ánh quan điểm đạo đức và luân lý của thời đại. Ông coi trọng việc giữ gìn trật tự xã hội, đạo lý, và phê phán những hành động làm trái đạo đức, bất trung, bất hiếu.
4. Ý nghĩa và ảnh hưởng
- Đại Việt sử ký toàn thư là một di sản văn hóa quan trọng của Việt Nam, đóng vai trò to lớn trong việc bảo tồn và truyền tải lịch sử của dân tộc. Bộ sử này đã ảnh hưởng sâu sắc đến cách nhìn nhận lịch sử của các thế hệ sau, và là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà nghiên cứu lịch sử Việt Nam.
- Tác phẩm này không chỉ có giá trị về mặt sử học mà còn là một tác phẩm văn học, với cách trình bày chặt chẽ, ngôn từ chọn lọc và nhiều đoạn văn mô tả sinh động. Nó giúp người đọc hiểu rõ hơn về quá trình phát triển của quốc gia và những thăng trầm trong lịch sử Việt Nam.
5. Bản lưu và phiên bản
- Đại Việt sử ký toàn thư hiện có nhiều bản lưu, trong đó bản cổ nhất được lưu giữ tại Viện Hán Nôm. Các phiên bản khác nhau của bộ sử này đã được xuất bản qua nhiều thời kỳ, mỗi bản đều có sự hiệu đính và bổ sung nhất định.
- Năm 1993, bộ Đại Việt sử ký toàn thư đã được dịch và xuất bản dưới dạng hiện đại hóa bởi Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, giúp công chúng dễ dàng tiếp cận hơn với tác phẩm quan trọng này.
6. Xem và tải sách Đại Việt Sử Ký Toàn Thư
Đại Việt sử ký toàn thư là một kho báu tri thức, không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ về lịch sử dân tộc mà còn là nguồn cảm hứng để bảo tồn và phát triển văn hóa Việt Nam trong thời đại ngày nay.